Wie heeft de dobbelsteen verzonnen?

Anno 2022 zijn dobbelstenen zelfs in online casino’s te vinden. Ze dansen over de tafel bij craps, bepalen hoeveel stappen je mag doen in de bonusronde van Monopoly Live en staan op de rollen van sommige slots, zoals Tiki Fruits en Hit It Hard.

In België zijn dobbelstenen in online casino’s helemaal populair – daar speelt bijna iedereen op speciale dice slots.

Voordat er online casino’s waren, speelden dobbelstenen natuurlijk al een grote rol in fysieke casino’s. Bij Holland Casino speelde je vroeger met dobbelstenen bij het verdwenen spel Sic Bo, tegenwoordig bij craps-achtige spellen als Diceball en Barbut.

Maar: dobbelstenen zijn veel ouder dan de geschiedenis van het casino.

Dobbelstenen: de vroegste geschiedenis

Wie heeft de dobbelsteen verzonnen? En wanneer is de eerste dobbelsteen gegooid? Kortom: hoe oud is de dobbelsteen en hoe is de dobbelsteen ontstaan?

Fascinerende vraag, vervelend antwoord: we weten het niet precies. Dus Meneer Casino weet het ook niet.

Ja, jammer.

Wat weten we wel? De oudste dobbelstenen die zijn gevonden, dateren van ongeveer 5000 jaar geleden. De twee stenen hoorden bij een backgammon-achtig spel.

Archeologen vonden de stenen bij de Verbrande Stad, een archeologische vindplaats in wat we tegenwoordig Iran noemen.

De dobbelstenen van vroeger waren absoluut niet zo puntgaaf als de dobbelstenen van nu. Vaak werden ze gemaakt van beenderen (botten) van dieren.

Dat is niet zo gek, want waarschijnlijk werd ver vóór de uitvinding van de dobbelsteen al ‘gedobbeld’ met voetbeentjes van schapen.

En: de dobbelstenen waren lang niet altijd vierkant – er komen veel verschillende vormen voor.

Dobbelstenen in de Romeinse tijd

Wél vierkant waren de dobbelstenen waarmee Romeinse soldaten dobbelden om de kleren van Jezus, nadat Jezus was gekruisigd. Het is een bekende passage uit de Bijbel.

Het is ook de schuld van de Romeinen, dat Nederland kennis maakte met het fenomeen dobbelsteen.

Misschien raar, maar waar: er is uitgebreid onderzoek gedaan naar de geschiedenis van de dobbelsteen in Nederland.

Dat onderzoek is uitgevoerd door de antropologen Jelmer Eerkens en Alex de Voogt.

Eerkens en De Voogt onderzochten 110 dobbelstenen die dateren uit de Middeleeuwen: de dobbelstenen zijn hier opgegraven of gevonden.

En wat blijkt? Inderdaad, de dobbelsteen werd hier door de Romeinen geïntroduceerd. En volgens de wetenschappers was dobbelen vooral tussen 1100 en 1450 erg populair in wat nu Nederland heet.

Na 1450 wordt het dobbelen verdreven door kaartspellen. Nee, niet door blackjack, want dat spel moest toen nog worden bedacht.

De gevonden dobbelstenen wijken af van de dobbelstenen zoals wij die nu kennen. De ogen staan er anders op genoteerd.

Op moderne dobbelstenen is de som van de ogen die tegenover elkaar liggen altijd 7: 1-6, 2-5, 3-4.

In de Middeleeuwen was het simpelweg: 1-2, 3-4, 5-6.

Maar waarom zijn er eigenlijk best veel van deze oude dobbelstenen teruggevonden? Omdat dobbelen in de Middeleeuwen op veel plekken verboden was.

Wat deden mensen als het gezag eraan kwam? Dan werden de dobbelstenen soms zelfs doorgeslikt. En zo komt het, dat er veel dobbelstenen worden gevonden op plekken waar vroeger een beerput was.

Dobbelen in een Dobbelschool

Was gokken dan helemaal verboden in de Middeleeuwen? Niet helemaal.

Net zoals je nu mag gokken in Holland Casino en bij legale online casino’s, kon je destijds terecht in zogenaamde Dobbelscholen.

Een dobbelschool was een soort casino. Vaak kreeg een dobbelschool een soort vergunning van een gezagsdrager – daarmee werd de dobbelschool legaal:

‘Als een particulier een dobbelschool in pand kreeg was dat meestal voor het leven. Van de opbrengsten moest soms een deel afgestaan worden aan de landsheer.

Dobbelen was buiten de dobbelscholen verboden. Er stonden zware boetes op waar de graaf meestal in mee deelde. In sommige plaatsen werd de boete verdubbeld als men ’s nachts gespeeld had.’

Zo bezien begint de geschiedenis van Holland Casino in de Middeleeuwen, en niet in 1976…

Dobbelstenen in de moderne tijd

In de moderne tijd zijn dobbelstenen herontdekt. Een dobbelsteen is handig bij bordspelen (ganzenbord!), maar ook in het casino blijkt het een goed instrument om speluitkomsten te genereren.

Het meest bekend zijn dobbelstenen in het casino om het spel craps, althans in de Verenigde Staten. Opmerkelijk is dat craps in Nederland nooit echt voet aan de grond heeft gekregen. Craps is een redelijk uitbundig spel. Zou het kunnen dat wij, meer gereserveerde Nederlanders, ons daar minder gemakkelijk bij voelen?

Net als bij speelkaarten is het voor casino’s heel erg belangrijk dat de dobbelstenen geen afwijkingen hebben. Anders kan de speler daar zijn voordeel mee doen, of een dealer en een speler kunnen onder een hoedje spelen.

Denk aan dobbelstenen die aan een bepaalde kant zwaarder zijn gemaakt of waar stiekem een magneetje in zit. Slinkse knutselaars bedenken de vreemdste trucjes.

Let maar eens op:

Daarom zijn dobbelstenen in het casino altijd doorzichtig en dan nog is het opletten, dus ze worden ook altijd in een kluis bewaard. Net als speelkaarten.

Als je in een Amerikaans casino craps speelt, zie je regelmatig dat er door de dealer van dobbelstenen wordt gewisseld. De oude gaan van tafel en een set nieuwe wordt in gebruik genomen.

Dat is niet om vals spelen te voorkomen. De dobbelstenen slijten snel aan de rand, op de vierkante hoekjes. Hierdoor rollen ze langer en wordt het spel trager. Trager spel zorgt ervoor dat de speeltafel minder oplevert.

Meneer Casino zei het al: het is uitkijken, met dobbelstenen!

Video: de geschiedenis van de dobbelsteen

Tot slot vond Meneer Casino nog een aardige video over de geschiedenis van de dobbelsteen.

Kijken maar!